Küçük uçaklar, genellikle uçma zevkini tatmak ve yaşatmak isteyen kişilerin yarattıkları tasarımlardır. Ticari ve askeri amacı olmayan bu uçaklar kişiler tarafından üretildiği gibi bazı üreticiler tarafından kit halinde de satılmaktadır. Bazı küçük uçaklar ise deneysel amaçlarla üretilirler. Peki, en küçükleri neye göre belirlemek lazım? Uzunluk, kanat açıklığı ve boş ağırlıklarına göre yaptığım karma derlemede ilk ona giren küçüklere bir göz atalım:

10. İKARUS S-451M (Uzunluk :6,78 metre)

Yugoslav İkarus şirketi tarafından üretildi. Tasarımcısı Dragoljub Beslin’dir. İlkel prototipi İkarus 232 Pionir’dir. İlk tipine piston motor takıldı. Daha sonra iki adet Turbomeca Palas Turbojet motoru takılarak ve S-451M yaratıldı. S-451M ilk uçuşunu 25 kasım 1952 de yaptı. M kodu, jet anlamına gelen “MLANZI” den gelmektedir.

İkarus S-451M

Daha sonra çeşitli versiyonları üretilmiştir. Bunlar:

S-451M  ZOLJA (Yaban arısı)

S-451MM STRSLJEN (Eşek arısı) – Yakın destek uçağı

S-451MM MATRA (Kraliçe arı) – Çift kişilik eğitim uçağı

T-451MM STRSLJEN II – tek kişilik akrobasi uçağı

Bu uçakların tümü Belgrad Hava Müzesinde sergilenmektedir.

Ikarus S-451’in piston motorlu tipi ve S-451MM Matra

9. MICROJET 200 (Uzunluk : 6.67 metre)

Fransız Microjet SA Firması tarafından üretildi. İlk uçuşunu 24 Haziran 1980 de yaptı. Yan yana koltuklu iki kişilik kokpite sahip bu uçak sadece dört adet üretildi. İki adet Microturbo TRS-18-1 turbojet motoru ile teçhiz edilmiştir. Çeşitli Hava gösterilerine katılmış ancak ticari bir başarı gösterememiştir.

Microjet 200

8. GEE BEE MODEL R (Uzunluk : 5,38 metre)

Granville Brothers Aircraft firması tarafından üretildi. Tasarımcıları Howell W. “Pete” Miller ve Zantford “Grany” Granville’dir. Hava yarışı çılgınlığının yaşandığı otuzlu yıllarda üretildi ve ilk uçuşunu 13 Ağustos 1932 de yaptı. Çok oynak CG (Center of Gravity-Ağırlık merkezi) ve kokpitinin dikey stabilizenin hemen önünde olması nedeniyle ilginç bir görünümü olan bu uçağı kullanmak oldukça zordu.

Sadece iki adet üretilen GeeBee uçaklarına  R-1 ve R-2 kodları verildi.

GeeBee’nin sonradan yapılan kopyası havada

Üretildiği yılda Thomson Trophy’sine katıldı. Pilotu Jimmy Doolittle’dı. (Amerika’nın efsane pilotu, Japonya baskının lideri, alet uçuşunun babası ve emekli pilot orgeneral)

Doolittle 1932 yarışını BeeBee ile kazandı. 1933 de GeeBee, BensonTrophy’sine  de katıldı. Bu sefer pilotu RussellBoardman’dı. Ancak kalkış esnasında yaşanan motor arızası nedeniyle, Boardman yere çarparak hayatını kaybetti. (Russell Boardman 1931 yılında Johny Polando ile birlikte, Cape Cod isimli uçaklarıyla, New York’ dan direk İstanbul’ a uçarak uzun mesafe uçuş rekoru kıran pilottur. Atatürk tarafından kabul edilerek kendilerine elmas THK brövesi hediye edildi. (Uçuşun ayrıntıları Cape Cod başlıklı yazımda.)

Doolittle’in Büstü / Boardman GeeBee ile / Boardman ve Polando’nun İstanbul uçuşu hatırasına yapılmış çakmak / Boardman ve Polando Atatürk’ün huzurunda.

BeeBee’nin iki adet kopyası New England Ve San Diego Hava Müzelerinde sergilenmektedir.

7. McDonnell XF-85 Goblin

İkinci Dünya Savaşı boyunca Amerikan bombardıman uçakları, Alman avcı uçaklarından çok darbe yediler. Savaş biter bitmez Hava Kuvvetleri yetkilileri bu sorunu çözmek üzere fikir üretmeye başladı. Aslında savaşın başında Rusya’nın “parazit av uçağı” ürettiği biliniyordu. ZVENO projesi denilen bu uygulamada Polikarpov av uçağı Tu-2 bombardıman uçağından salınarak yakın destek görevleri yapıyordu. Hatta bu uçaklardan birisi Almanlar tarafından düşürüldü ve Almanlar da savaş boyunca buna yakın bir proje yürüttüler. Bunu öğrenen Amerikalılar da bu konu üzerinde çalışmaya başladılar. Akla en yakın fikir, saldırı esnasında bombardıman uçağının içinden aniden çıkan ve düşman hava unsurlarına karşı baskın yapan ve tekrar uçağa geri dönen bir avcı uçağıydı. Bu projeyi gerçekleştirmek için uçak üreticileri çalışmaya başladı. Bunlardan ilki McDonnell firmasıydı ve 1945 yılında Amerikan Hava Kuvvetleri ile iki prototip için iyi niyet anlaşması imzaladı. Savaş sonunda başlayan çalışmalar 1948 yılında sonuç verdi ve McDonnell firması XF-85Goblin’i (Cin) üretti.

XF-85 Goblin(Cin) yerde

Goblin ilk uçuşunu 23 Ağustos 1948 yılında yaptı. McDonnell test pilotu EdwinSchoch, EB-29B uçağının bomba yuvasından trapezle aşağı indirildi. Yarım saatlik uçuştan sonra tekrar uçağa alınmak için geldiğinde “cushioneffect” (yastık etkisi) nedeniyle trapeze tam olarak yaklaşamadı. Yakıt çok azalınca daha önceden belirlenmiş bir göl yatağına gövde üzeri iniş yaptı.

Cin EB-29B’ den bırakılıyor / Gövde üzeri inişten sonra

Bundan sonra yapılan tüm denemelerde uçağın tekrar trapeze ulaşmasında yaşanan hava yastığı problemleri nedeniyle başarı sağlanamadı ve proje 1949 da iptal edildi. Amerikan Hava Kuvvetlerinin “parazit uçak” üretmek için yürüttüğü diğer “Tip-Tow”, “FICON” ve “Tom-Tom” projeleri de başarı sağlayamadı.

6. Bede BD-5

Guiness rekorlarına en küçük jet uçağı olarak girmiştir. Yapım çalışmaları, 1967 de Jim Bede’nin kurduğu Bede Aviation firması tarafından yürütüldü. 12 Eylül 1971 de ilk uçuşunu yaptı. Jim Bede işlerini kolaylaştırmak için projenin test bölümüne uçak mühendisi Burt Rutan’ı getirdi. (Burt Rutan şu anda Space Ship 1-2 gibi uçak tasarımlarını yapan ve Virgin’in çılgın patronu Richard Branson’la çalışan uçak mühendisi ve tasarımcıdır.)

BD-5J hangarda

Uçağın birçok tip ve versiyonu vardır. BD-5J versiyonu hem jet motorlu hemde en hafif olanıdır. Ağırlığı 170 kilogramdır. Uçağın uzunluğu 4 metre 13 santim; kanat açıklığı metre 55 santim uzunluğundadır. Maksimum 373 kilometre hız yapabilir ve stall sürati 55 kilometredir.

BD-5G kol uçuşunda

Science & Mechanics ve Popular Science dergilerinin bu uçağı kit uçak olarak tanıtması ve fiyatının 2000-3000 dolar olacağını bildirmesi üzerine siparişler yağmaya başladı. 12.000 siparişten 5.200’ü yerine ulaştırıldıktan sonra şirket battı. Şuan bu uçaklardan, yapılmış olarak 150 adet var ve 30 adedi faal durumda uçuyor.

BD-5J havada

1980 de ortaya çıkan Acapello 100/200 versiyonu tasarımcı Carl D.Barlow tarafından yapılmıştır. Bu modelde arka kuyruk çifttir ve motor farklıdır.

Acapello 100 bahçede uçuşa hazır

5. ColumbanCri-Cri

CriCri 1970 li yıllarda Fransız tasarımcı Michel Columban tarafından ufak bir atölyede yapılmıştır. Bugüne kadar yapılan küçük uçaklar arasında en beğenilen, ekonomik, pratik ve geleceği parlak bir modeldir. İlk yapıldığından beri çeşitli motorlarla teçhiz edilse de, şu anda kullandığı elektrikli motorla en çevreci uçak sayılabilir. Ebatlarının küçüklüğü ve kabarcık (bubble) kanopisi ile sempatik bir görünüşü vardır. Yapımında kullanılan köpük üzeri aliminyum kaplama sistemi de yeni ufuklar açmıştır.

CriCri pist başında Mirage 2000 ile beraber

Bu uçağı kit halinde alıp evlerinde yapanlar çeşitli modifikasyonlar yaparak çok değişik modeller üretmişlerdir. CriCri’nin diğer bir özelliği ise akrobasi yapabilmesidir.

2010 dan itibaren çeşitli büyük kuruluşlar CriCri’ye çeşitli elektrik motoru takmışlar ve deneme yapmışlardır. Bunlar EADS (European Aeronautic Defence and Space Company-Avrupa Hava Savunma ve Uzay A.Ş), Electravia ve Airbus’dır. Bir modeline ters dönümlü dört elektrik motoru takıldığı için, CriCri dünyanın dört motorlu en küçük uçağı olmuştur.

CriCri orman yolunda kalkışa hazırlanıyor

CriCri’nin menzil, sürat ve motor cinsine göre  MC-10, MC-12 ve MC-15 modelleri vardır

4. Stits DS-1 BabyBird

BabyBird sadece rekora ulaşmak için tek olarak yapılmış bir uçaktır. Tasarımcısı DonStits’dir. Beşbin dolara mal olan bu uçak emekli deniz pilotu Harold Nemer tarafından 34 sorti uçurulmuş ve sonra müzeye kaldırılmıştır. 1984 de yani yapıldığı tarihte Guiness rekorlarına dünyanın en ufak uçağı olarak girmiş ancak daha sonra bu rekor dünyanın en küçük tek kanatlı uçağı olarak değiştirilmiştir.

3. Stits SA-2A SkyBaby

SkyBaby 1952 yılında sadece dünya rekoru kırmak amacıyla yapılmış bir uçaktır. Tasarımcısı İkinci Dünya Savaşında teknisyen ve pilot olarak görev yapan Ray Stists’dir. Çift kanatlı bu uçağın flapları üst kanatta, kanatçıkları alt kanattadır.

SkyBaby ve Ray Stits

1952 yılında iki bin beş yüz dolara mal olan bu uçak, Bob Starr tarafından 25 sorti uçurulmuş ve müzeye kaldırılmıştır.

2. StarrBumbleBee II

BumbleBee Robert Starr tarafından tasarlanmış ve üretilmiş bir uçaktır. Sadece dünya rekoru için yapılmıştır. Robert  Starr 1988 de bu uçakla ilk uçuşunda motor arızasından yere çakılmış ve ciddi şekilde yaralanmıştır. Ancak BumbleBee II hala dünyanın en küçük uçağı ünvanını korumaktadır.

BumbleBee II hangarda

1. JetpackWingsuit

Tasarımcısı eski İsviçre Hava Kuvvetleri ve İsviçre Hava Yolları B-747 pilotlarından YvesRossy’dir. 2007 de ilk deneme uçuşları yapıldı. Daha sonra YvesRossy Alpler üzerinde, Grand Canyon’da, Cebelitarık’da uçuşlar yaptı. Ama en unutulmazı, 2015 de Dubai’ de Emirates Havayollarına ait A-380 uçağının kolunda, ilk öğrencisi Vince Reffet ile yaptıkları gösteri oldu.

İnsanın sırtında taşıyabileceği jet veya roket motoru ilk defa 1919 da Rus mucit Aleksandr Fyodorovich Andreyev tarafından patentlendi. Bundan sonra kanatlı veya kanatsız, sırtta taşınabilen paketler yapıldı. Ancak hiçbirisi Yves Rossy’nin Jetpack Wingsuit’i kadar başarılı olamadı.

Kanat açıklığı sadece 2,4 metre olan karbon fiber kanatta kumanda yüzeyi yoktur. Tüm kumandalar vücut hareketleri ile verilir. Kanat altında kerozenle çalışan dört adet Jet-Cat P200 jet motoru hareketi sağlar. Ağırlığı paraşütü ile beraber sadece 54 kilogramdır. Özel arabada bile taşınabilecek bu sistemin tek dezavantajı kalkış yapamamasıdır.

Jetpack Wingsuit’in daha geliştirilip günlük hayatta yerini alacağına inancım sonsuz.

Ufak uçakların karakteristikleri :

Cayrokopter, Otocayro veya helikopter sınıfındaki en popüler marka ise Bensen B-8M sayılabilir. 1955 de İgor Bensen tarafından atölyede yapılmış ve ilk uçuşunu 6 Aralık 1955 de yapmıştır. Gövde, sandalye motor ve rotordan oluşan B-8M’in uzunluğu sadece 3,35 metredir.

Çok değişik versiyonları üretilmiştir. Amerikan Hava Kuvvetleri tarafından da kullanılmıştır. 1987’de üretimi durdurulmasına rağmen kiti ve planları binlerce satılmıştır.

Sevgiyle kalın!

KAYNAKLAR: Wikipediaand internet

HAVACILARA TAVSİYELER:

KİTAP: Wingsover İstanbul – JohnyPolando

FİLM: Men withWings (1938 ) – FredMacMurray