Dünyanın en büyük uçakları hangileridir? Neye göre en büyüktürler? Hikayeleri nedir? Bunları araştırırken, en büyükleri kanat açıklıklarına göre sınıflandırmaya karar verdim. Çünkü kanatlar, uçakların uçmalarını sağlayan en önemli parçalarıdır, aynı kuşlar gibi. Sınıflandırırken üretim tarihlerini değil, kanat açıklıklarını baz olarak aldım.

Dört büyük uçağın karşılaştırılması (Wikipedia’ dan)

1. HUGHES’ S H-4 HERCULES (veya SPRUCE GOOSE-Ladin Kazı, veya FLYING LUMBERYARD-Uçan kereste deposu)(97,54 metre/320 feet)

İkinci Dünya Savaşı’nda ABD savaş malzemelerini Avrupa’ya taşımakta büyük güçlükler çekiyordu. Uçaklarla ufak malzemeler limitli olarak taşınabiliyordu. Gemiler ise sürekli Alman U botlarının tehdidi altındaydı. 1942’de Amerikan Savaş Bakanlığı bu malzemeleri taşıyabilmek için çok büyük uçaklara ihtiyaç olduğunu üreticilere deklare etti. Aslen gemi üreticisi olan Henry J.Kaiser bu işe el attı ancak havacılık bilgisi az olduğundan, imalat için medya patronu, milyoner ve Hughes Havacılık Şirketi’nin sahibi Howard Hughes ile anlaştı.

Howard Hughes H-4 ün kaptan koltuğunda

H-4 denize indiriliyor

1. ANTONOV AN-225 MRIYA (Hayal)  (88,39 metre / 290 feet)

Antonov An-225 Mriya, Ukrayna Antonov Tasarım Bürosu   tarafından üretildi. “Buran uzay mekiğini” taşıma amaçlı yapılmıştır. AN-124 modelinin daha büyütülmüş halidir.

1988 yılında ilk uçuşunu yapan An-225, Uluslararası Havacılık Federasyonu (FAI-Fédération Aéronautique Internationale) tarafından Guinnes Rekorlar Kitabı’na 240 alanda aday gösterilmiştir.

250 ton yük taşıyabilen ve 640 ton kalkış ağırlığına sahip bu uçakta, 6 adet MKB Progressturbofan motoru kullanılmaktadır.

Sadece bir adet üretilmiş, ikincisi ise bitirilememiş ve hangara kaldırılmıştır. Ukrayna’nın Rusya ile arasındaki siyasi gerginlikten dolayı, uçağın geleceği belirsizdir. Ancak Ukrayna hükümetinin Çin ile bir üretim anlaşması yaptığı bilinmektedir. Büyük olasılıkla bu uçak yakın zamanda Çin tarafından üretilerek piyasaya sürülecektir.

AIRBUS A-380 (79,75 metre/262 feet)

Airbus’ın, B-747’yi tahtından indirmek için ürettiği bu uçak, 2005’te ilk uçuşunu yaptı ve 2007 yılında ilk olarak Singapur Havayolları’nda hizmete girdi.

A-380/B-747 Gövde Karşılaştırması

Henüz kendini ispat etme sürecindeki bu uçak, şu anda birçok havayolu şirketi tarafından kullanılmaktadır. Şu ana kadar sadece yolcu versiyonu üretilmiştir ve üretim sayısı yüzün üzerine çıkmıştır. Dört motorlu  olan bu uçağın işletme masrafları yüksektir. Ancak Boeing’in, 747 üretimini durduracağını açıklaması, Airbus’ın amacına ulaştığının göstergesi olabilir.

Malezya Havayollarına ait A-380

ANTONOV AN-124 RUSLAN (73,15 metre / 240 feet)

Bu uçağın dizayn çalışmalarına 1971 yılında başlandı. 1982’de ilk test uçuşunu yaptı. 1985’teki Paris Air Show’un gözdesiydi. 1986’da servise girdi ve bugüne kadar altmışa yakın üretildi. Avantajlı yanları, yerde burnunu aşağıya hareket ettirebilmesi ve uzun menzilidir. Hidrolik gücüyle, burnunu aşağı doğru hareket ettirerek, high-loder kullanmadan burundan yük alabilir. Tam yakıtla 20.000 km den fazla uçabilir. Ukrayna ile Rusya arasındaki siyasi gerilim nedeniyle üretimine ara verilmiştir.

An-124 Ruslan Kalkışta

CONVAIR B-36 PEACEMAKER (70,1 metre / 230 feet)

ABD İkinci Dünya Savaşı sırasında nükleer bombalarını uzun menzile taşıyabilecek uçak arayışına girdi. Bu amaçla çalışan Convair şirketi B-36 Peacemaker (Barışyapan) uçağını üretti. Ancak bu uçak ilk uçuşunu 1946 yılında yapabildiği için, Hiroşima’ ya atom bombasını atma görevi, EnolaGay adlı B-29 Superfortress tipi uçağın oldu. İlginç olan, P-36’nın kanat kökü kalınlığının, B-29’un gövde kalınlığından fazla olmasıdır. Diğer ilginç konu ise, adı barış yapan olan bu uçağın dört adet termonükleer bomba atabilme kapasitesine sahip olmasıdır!

B-29, B-36 Yan Yana

1949-1959 yılları arasında Amerikan Hava Kuvvetleri’ne, stratejik bombardıman uçağı olarak hizmet eden B-36’nın büyük olmaktan daha ilginç yanları var. Bunlardan ilki on motorlu olması. Diğer özellik ise bu motorlardan altısının pervaneli, dördünün jet motorlu olmasıdır. Bu yüzden B-36 pilotları arasında “sixturninandfourburnin” (altısı dönüyor ve dördü yanıyor) lafı slogan olmuştur. Ancak ilerleyen yıllarda çok motor arızası yaşanması üzerine bu slogan “twoturning, twoburning, twosmoking, twochokingandtwomore” olmak üzere değiştirilmiştir.

Bu uçağın diğer bir özelliği ise, nükleer reaktör taşımasıdır. Bunun amacı uçak motorlarının nükleer güçle çalışma testleridir.

On Motorlu B-36 Havada

CONVAIR XC-99 (70,1 metre / 230 feet)

Convair XC-99 uçağı, B-36 uçağından üretilmiştir. Kanat modeli ve genişliği aynıdır. B-36 daki jet motorları yoktur. 6 adet piston motorlu bu uçakta, sadece gövde genişletilmiş ve kargo modeline dönüştürülmüştür. Çift katlı uçakta önce altta kargo, üstte askeri birlik taşınması, daha sonra ise sivil yolcu uçağı olması düşünülmüş ancak PanAm Havayolları’ ndan altı sipariş alınmasına rağmen, bu düşünce pratiğe geçmemiştir.

B-36 ve XC-99 Havada Kol Kola

Sadece bir adet üretilen bu uçak şimdi, Ohio eyaletinin Dayton şehrinde bulunan Birleşik Devletler Hava Kuvvetleri Ulusal Müzesi’nde sergilenmektedir.

XC-99 Apronda

BRISTOL BRABAZON (230 FEET)

İngiltere İkinci Dünya Savaşı henüz devam ederken, savaştan sonra uçak üretim politikalarının nasıl olması gerektiğini ortaya attı. Bu fikri ortaya atan savaş boyunca ulaştırma ve uçak üretim bakanlığı yapan muhafazakar Milletvekili LordJohn Theodore Cuthbert Moore – Brabazon’du. Ne öngörü ama değilmi? Allah bize de böyle öngörülü yöneticiler versin! Lord Brabazon, Rolls-Royce markasının kurucusu Charles Royce’un sınıf arkadaşıdır. Hem pilot, hem mühendisdir. Bristol Uçak Şirketi ile anlaşma yapılır ve hükümet desteğiyle LordBrabazon’ un dizayn ettiği Bristol Type 167 Brabazon uçağı ortaya çıkar.

Bristol Type 167 Brabazon

Görünüşü ve aerodinamiği çok kıvrak görünen bu uçak, mali ve diğer bazı problemler nedeniyle, sadece bir tane üretildi ve prototip aşamasında kaldı.

LOCKHEED C-5 GALAXY (68 metre / 23 feet)

Amerikan ordusunun uzun süreden beri üzerinde durduğu uzun menzilli ağır nakliye uçağı isteğine cevap veren Lockheed firması oldu. 1960’lı yılların başında başlanan dizayn ve üretim çalışmaları 1968’de son buldu ve C-5 Galaxy ilk uçuşunu gerçekleştirdi. 130 adetten fazla üretildi. İlk modeli sürekli geliştirildi. Son modeli C-5M Super Galaxy hala uçuyor.

C-5 Kalkışta

Teknik özellikleri B-747 ye çok benzeyen bu uçak, 122 ton yük taşıyabilir ve menzili 4400 kilometredir.

SAUNDERS-ROE SR-45 PRINCESS (67 metre / 220 feet)

İkinci Dünya Savaşı’ndan önce İngiltere’nin bayrak taşıyıcı havayolu Imperial Airways idi. Bu şirket adını 1940 yılında British Overseas Airways Corporation (BOAC) olarakdeğiştirdi. Atlantik uçuşlarında deniz uçakları kullanıyordu. Savaş sonunda,Wight adasında konuşlu Saunders-Roe uçak firması hükümet kanalıyla BOAC’ a üç uçaklık teklif sundu. Teklif hem hükümet, hemde BOAC tarafından kabul görünce üretime geçildi. 1951 yılında BOAC siparişini iptal etti.  Üç uçak 1952  yılında bitirildi ve ilk uçuşunu yaptı.

SR-45 Princess Havada

Saunders-Roe firması bundan sonra gelen tekliflerin hiçbirisini kabul etmedi ve tüm uçakları sarıp paketleyerek depoya kaldırdı.

BOEING 747  (64,4 – 68.5 metre / 211 – 225feet)

Son sırada büyük uçakların en güzeli, en çok üretilen ve insanoğluna en çok hizmet eden B-747 var. 1600 den fazla üretilen bu uçak, hem kullananlar hem de onu uçuranlar tarafından çok sevildi. Bu uçakla uçanlar ona “Jumbo Jet”, uçuranlar ise “TheQueen of the Skies-Göklerin kraliçesi” ismini koydu.

747’nin hikayesi, 1960’ların başında başladı. B-707 ile uzun mesafeleri aşmaya başlayan insanlar ulaşıma çok önem vermeye başladılar. Aynı zamanda Amerikan Hava Kuvvetleri uzun menzilli stratejik nakliye uçağı arayışındaydı. Bu talepleri bilen Amerikan uçak üreticileri büyük bir yarışa girdiler. Boeing ise büyük uçak dizaynı işinin başına, B-737 projesinde mühendis olarak çalışan Joseph F.Sutter’ i getirdi. Joe Sutter, Seattle doğumlu bir Amerikalı idi. Babası Slovenya’dan Amerika’ya gelmişti. 1921 doğumlu, “747’nin babası” olarak bilinen Joe Sutter’ı geçtiğimiz 30 Ağustos’da kaybettik.

Joe Sutter uzun uğraşlar sonunda çift katlı uçak dizaynını bitirdi. Ancak Boeing’in fabrika alanı bu uçağı üretebilecek büyüklükte değildi. Seattle’ın 30 kilometre kuzeyinde Everett  Kasabası’ nın yanında büyük bir arazi alarak yeni tesis kurdu. Sıra uçağı pazarlamaya gelmişti. Nihayet projeyi beğenen PanAm Havayolu Şirketi ile Nisan 1966’da, hemde Boeing’ in kuruluşunun ellinci yılında,  525 milyon dolarlık bir anlaşma yapıldı. Zaten bu anlaşma olmasaydı şirket batmanın eşiğindeydi.

İlk prototip 1968 yılında ortaya çıktı. Test uçuşları için zaman gerekiyordu. Kokpit çok yüksek olduğu için, Boeing test pilotu JackWadell’in yerde taksi testine alışabilmesi amacıyla  bir kamyonun üstüne 747 kokpiti yapıldı. John Wadell bu kamyonla apronda gezerek yüksek kokpitealıştı. Boeing çalışanları bu alete “Wadell’in Vagonu” adını koydu.

“Wadell’in Vagonu”

30 Eylül 1968, 747 halka tanıtılıyor

İlk test uçuşu 9 Şubat 1969’da yapıldı. Başarılı uçuş testlerinden sonra, 15 Ocak 1970’ de ilk uçak PanAm Havayolları’na muhteşem bir törenle teslim edildi. PanAm ilk uçuşunu 21 Ocak 1970’de JFK’den Heathrow’a yaptı. Bu uçuştan sonra tüm büyük hava yolu şirketleri 747 için sıraya girdi.

İlk uçuşundan, 1993 yılına kadar bin adet ve çeşitli versiyonlarda üretildi. 2000 yılından itibaren siparişlerde azalmalar başladı. 2006 yılında A-380’in göklerde yerini almasıyla siparişler azaldı. Son geliştirilen B-747-8I ve F modelleri de beklenen sipariş artışını sağlamadı ve havayolu şirketleri opsiyonlarını iptal etmeye başladılar.

Bugüne kadar, 100/200/300/400/SP/ -8 yolcu ve kargo tipleri ile Dreamlifter, E-4, VC-25, YAL-1 gibi özel modelleri üretildi. Askeri ve deneme amaçlı tipleri geliştirildi. Ancak Jumbo Jet yolun sonunda. Çünkü Boeing 747 üretimini durduracağını açıkladı.

Dreamlifter/YAL-1

E-4 / VC-25

B-747-400SF Havada

Peki Boeing nerede hata yaptı? Satışı çok iyi giden 777 modeline daha çok önem verdi. 747-8 modelini bir üst nesil’ e (jeneresyon) yükseltemedi. Nedir bu nesil farkı? Çeşitli kuruluşlarca, belli kriterlerin ele alınarak yaptıkları değerlendirmedir. Belli bir uçağın avionik limitleri; yakıt etkinliği, aerodinamik katsayılarının ele alınarak yapılan bir değerlendirmesidir. Bir örnekle sunmak gerekirse, IATA ve ICAO kriterlerine göre yolcu uçağı nesilleri şöyledir:

Bu tablodan da görüleceği üzere 747’nin uçan tüm tipleri üçüncü nesildedir. Buna rağmen Airbus’ın tüm uçakları dördüncü nesildir. Bu nedenle Boeing 747’yi geliştirmek yerine, çok sattığı yeni nesil uçaklara önem vermiştir.

B-747-8 Göklerin Kraliçesi

Boeing’ in son ürettiği B-747-8 modeli uçakların 2040 yılına kadar uçması bekleniyor. Bu 1970 yılında ilk ticari uçuşunu yapan uçağın 70 yıl havada kalması demektir. Bu da uçaklar adına en yüksek ömür rekorudur.

Sevgiyle kalın!

KAYNAKLAR: Wikipedia, THE 747-A TUMULTOUS BEGINING- Ronald Marasco; AVIATION MOST WANTED- Steven A.Ruffin, BIG WINGS-Philip Kaplan

HAVACILARA TAVSİYELER:

KİTAP: THE 747-A TUMULTOUS BEGINING- Ronald Marasco

FİLM: AVIATOR